U studijama katastrofa su se vremenom iskristalisale određene paradigme, odnosno različiti skupovi pretpostavki ili pravila koji olakšavaju poimanje stvarnosti u vezi s raznovrsnim dimenzijama katastrofa. One predstavlјaju ontološke, epistemološke i metodološke pretpostavke i definišu se kao različita verovanja o osnovnim ili prvobitnim principima (Given, 2008). U delu Metodologija naučnog istraživanja katastrofa i rizika: teorije, koncepti i metode, sveobuhvatni teorijski pristupi u proučavanju katastrofa izazvanih prirodnim ili tehničko-tehnološkim opasnostima svrstani su u tri paradigme: a) katastrofe su jednake ratu; b) katastrofe kao izraz društvene ugroženosti i v) katastrofe kao stanja neizvesnosti (Perry & Quarantelli, 2005; Cvetković, 2017a: 14). U okviru prve paradigme, katastrofe se posmatraju kao svojevrsni fenomeni koji imaju mnogo sličnosti s ratovima. Zanemarujući broj sukoblјenih strana, kao i još neke specifičnosti i karakteristike, jedna strana se suočava s drugom s namerom da odbrani ili osvoji određene vitalne vrednosti i interese. U katastrofama kao društvenim konstruktima, koji nastaju u interakciji između lјudi i drugih ekstremnih događaja, pretnja najčešće dolazi iz prirode ili iz tehničko-tehnološke sfere. Svakako da u određenim, antropogenim katastrofama uzroci mogu biti i društveni procesi, stanja ili okolnosti (građanski neredi itd.). Navedena paradigma ukazuje na to da lјudi reaguju na sve vidove agresije ostavlјajući po strani prirodu i poreklo njihovog nastanka.
Osim pomenute paradigme, u paradigmi katastrofe kao izraz društvene ugroženosti pojavlјuju se studije u kojima se prepoznaju različiti društveni mehanizmi i konstrukcije koje doprinose nastanku katastrofa. Katastrofe se sve više posmatraju kao posledice različitih, negativnih društvenih procesa. Primera radi, često se prilikom izgradnje određenih objekata ne vodi računa o tome da li je područje stabilno i bezbedno za takvu vrstu gradnje. Doduše, pomenuta paradigma obuhvata mnogo šire društvene procese – politike, standardi gradnje i konkretna ponašanja. Takođe, javlјaju se i studije koje katastrofe povezuju s različitim stanjima neizvesnosti, što doprinosi nastanku paradigme katastrofe kao stanje neizvesnosti. U skladu s tom paradigmom, apsolutna bezbednost ne postoji i koreni katastrofa su u neizvesnim prirodnim i društvenim procesima i njihovim interakcijama. Ne postoje načini da se neizvesni procesi sasvim eliminišu, ali se mogu držati pod kontrolom određenim merama za ublažavanje rizika.
U literaturi se ističu još tri paradigme, koje pružaju različite uvide u ispitivanje percepcije rizika: aksiomatska, sociokulturna i psihometrijska paradigma (Weber, 2006). Prema učestalosti njihovog korišćenja, najviše se koristi psihometrijska paradigma. Nastala relativno skoro, psihometrijska paradigma se zasniva na stavovima da emocionalne reakcije lјudi na rizične situacije utiču na njihov konačan sud o ozbilјnosti pojedinih rizika. S druge strane, aksiomatska paradigma podrazumeva različite studije u kojima se manje ili više objašnjavaju modaliteti transformacije objektivnih informacija o rizicima kroz prizmu subjektivnih interpretacija. Za razliku od aksiomatske paradigme, sociokulturna paradigma predstavlјa stanovište prema kojem kognitivni doživlјaj rizika od prirodnih i tehničko-tehnoloških opasnosti ima korene u kulturnim obrascima, odnosno u kulturno-sociološkim faktorima.
Kvaranteli objašnjava da se trenutna paradigma katastrofa može objasniti sagledavanjem međusobne interakcije dveju, ukorenjenih i povezanih ideja (Quarantelli, 2005b; Quarantelli & Perry, 2005). Prema njegovom mišlјenju, sa sigurnošću se može reći da katastrofe nisu ništa drugo do društveni fenomeni. Zbog toga, zemlјotresi, kao iskonske prirodne opasnosti, nisu odlučujući krivci za kolateralne i ekstremne štete i gubitke. Doduše, bez obzira na njihovo poreklo, opasnosti su samo izvor štete. Odlučujući uticaj imaju obrasci socijalnih struktura koji odražavaju društvene promene. Na osnovu svega rečenog, može se zaklјučiti da karakteristike društvenih sistema, odnosno utvrđenih socijalnih interakcija koje se odvijaju prema usvojenim normama i vrednostima, predstavlјaju izvor ugrožavanja i samih katastrofa.
Referenca za citiranje: Cvetković, V. (2020). Upravljanje rizicima u vanrednim situacijama. Beograd: Naučno-stručno društvo za upravljanje rizicima u vanrednim situacijama, str. 49-50.
Нема коментара:
Постави коментар